Zgodnie z art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz. U. z 2000 r. nr 106, poz. 1126 ze zm.) do właściwości powiatowego inspektora nadzoru budowlanego jako organu pierwszej instancji należą zadania i kompetencje:

Obowiązki:
– Opinia w przypadku zamiaru dokonania odstępstw od zatwierdzonego projektu budowlanego w zakresie, czy takie odstępstwo jest istotne (art. 36a ust. 4 Prawa budowlanego).
– Przyjęcie zawiadomienia o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych (art. 41 ust. 4).
– Przyjęcie zawiadomienia o zmianie: kierownika budowy lub robót, inspektora nadzoru projektanta sprawującego nadzór autorski (art. 44 ust. 1).
– Badanie zgodności projektu zagospodarowania działki przed zatwierdzeniem projektu budowlanego i udzieleniem pozwolenia na wznowienie robót budowlanych oraz ustalenie w drodze postanowienia wysokości opłaty legalizacyjnej (art. 49).
– Zwrot opłaty legalizacyjnej w przypadku uchylenia w postępowaniu odwoławczym decyzji, o której mowa w art. 49 ust. 4 i art. 48 ust. 1 (art. 49a).
– Przyjęcie zawiadomienia o zamierzonym terminie przystąpienia do użytkowania obiektu (art. 54 ust. 2).
– Obowiązkowa kontrola na wezwanie inwestora w celu stwierdzenia prowadzenia jej zgodnie z ustaleniami i warunkami określonymi w pozwoleniu na budowę (art. 59a).
– Obowiązkowa kontrola na wezwanie inwestora po zawiadomieniu o zakończeniu budowy lub złożeniu wniosku o wydanie decyzji o pozwoleniu na użytkowanie oraz po złożeniu wniosku o wydanie decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych, o którym mowa w art. 51 ust. 2 (art. 59b).
– Termin przeprowadzenia obowiązkowej kontroli i zawiadomienia o terminie kontroli oraz obowiązku uczestnictwa inwestora w kontroli (art. 59c ust. 1).
– Sporządzenie protokołu kontroli i doręczenie jego inwestorowi (art. 59d ust. 1).
– Zapewnienie na koszt właściciela lub zarządcy zastosowania niezbędnych środków zabezpieczających w celu usunięcia niebezpieczeństwa dla ludzi i mienia (art. 69)
– Potwierdzenie w protokole kontroli obiektu budowlanego konieczności usunięcia przez inwestora uszkodzeń lub braków mogących spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia lub środowiska lub katastrofę budowlaną (art. 70 ust. 2).
– Prowadzenie postępowania wyjaśniającego w sprawie przyczyn katastrofy budowlanej (art. 74).
– Powołanie komisji do zbadania przyczyn i okoliczności katastrofy budowlanej oraz zawiadomienie właściwych organów nadzoru budowlanego wyższego stopnia oraz GINB (art. 76).
– Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie (art. 97 ust. 1)

Decyzje:
– Przeniesienie decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych na rzecz innego podmiotu (art. 40 ust. 2 Prawa budowlanego).
– Nakazanie rozbiórki obiektu budowlanego w budowie lub wybudowanego bez wymaganego zgłoszenia bądź pomimo wniesienia sprzeciwu przez właściwy organ (art. 49b ust. 1).
– Nakazanie rozbiórki części obiektu wykonanego po doręczeniu postanowienia o wstrzymaniu robót budowlanych albo doprowadzenie obiektu budowlanego do stanu poprzedniego (art. 50a).
– Nakazanie czynności przed upływem 2-ch miesięcy od dnia doręczenia postanowienia o wstrzymaniu robót budowlanych w celu doprowadzenia wykonywanych robót budowlanych do stanu zgodnego z prawem lub nakazanie zaniechania robót bądź rozbiórkę (art. 51).
– Sprzeciw do zawiadomienia o zakończeniu budowy (art. 54 ust. 1).
– Pozwolenie na użytkowanie obiektu budowlanego (art. 59).
– Nakazanie usunięcia nieprawidłowości w użytkowaniu obiektu (art. 66).
– Nakazanie rozbiórki nie użytkowanego lub nie wykończonego obiektu budowlanego nie nadającego się do remontu, odbudowy lub wykończenia (art. 67 ust. 1).
– Nakazanie opróżnienia w całości lub części budynku przeznaczonego na pobyt ludzi, bezpośrednio grożącego zawaleniem (art. 68).
– Nakazanie czynności w celu doprowadzenia samowolnej zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego do stanu zgodnego z prawem (art. 71 ust. 3).
– Wydanie decyzji po zakończeniu prac komisji określającej zakres i termin wykonania niezbędnych robót w celu uporządkowania terenu katastrofy (art. 78).

Postanowienia:
– Nakaz rozbiórki obiektu będącego w budowie lub wybudowanego bez pozwolenia na budowę (art. 48 ust. 1 Prawa budowlanego).
– Wstrzymanie robót budowlanych (art. 48 ust. 2).
– Wstrzymanie nie zakończonych robót budowlanych jeżeli budowa, o której mowa w ust. 1 jest zgodna z przepisami o planowaniu przestrzennym i warunkami technicznymi oraz ustalanie opłat legalizacyjnej (art. 49b ust. 2).
– Wstrzymanie robót budowlanych innych niż określone w art. 48 ust. 1 lub art. 49b ust. 1 (art. 50).
– Nałożenie kary w przypadku stwierdzenia w trakcie obowiązkowej kontroli istotnego odstępstwa od zatwierdzonego projektu budowlanego lub rażącego naruszenia warunków pozwolenia (art. 59g ust. 1).
– Nakazanie przeprowadzenia kontroli okresowej kontroli obiektu budowlanego – w razie stwierdzenia nieodpowiedniego stanu technicznego obiektu budowlanego lub części (art. 62 ust. 3).

Uprawnienia:
– Żądanie uzupełnienia dokumentów do zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie (art. 57 ust. 4 Prawa budowlanego).

Inne:
– Wymaganie uzyskania pozwolenia na użytkowanie (art. 55 Prawa budowlanego).

Obowiązki właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego:
– Obowiązek udostępnienia dokumentów, o których mowa w art. 64 ust. 3 przez właściciela lub zarządcę obiektu (art. 65 Prawa budowlanego).

Obowiązki kierownika budowy, inwestora lub zarządcy obiektu i użytkownika:
– Zawiadomienie właściwych organów o katastrofie budowlanej i podjęcie działań w zakresie doraźnej pomocy poszkodowanym oraz zabezpieczenie miejsca katastrofy (art. 75 ust. 1 pkt 3 lit. a Prawa budowlanego).