Konsultacje społeczne – przedstawienie przez przedstawicieli władzy planowanych działań mających bezpośredni lub pośredni wpływ na życie obywateli. Konsultacje mogą dotyczyć między innymi: zmian w prawie, zmian organizacji życia publicznego czy też przeprowadzenia inwestycji.

Prawo do wypowiedzenia się obywateli zostało pośrednio zagwarantowane w zasadach konstytucyjnych wyrażonych między innymi w art. art. 2, 4, 11, 22, 14, 16, 17, 20, 25, 54, 61, 63 czy 74 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Konsekwencją wyżej wskazanych zasad są regulacje znajdujące się między innymi w ustawie:

1. z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2015, poz. 199 ze zm.) – art. 11 i 17 – konsultacje społeczne w zakresie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,
2. z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2014, poz. 1118 ze zm.) – art. 5 – obowiązek konsultowania z organizacjami pożytku publicznego projektów aktów normatywnych dotyczących celów statutowych tych organizacji oraz konsultacji projektów aktów normatywnych dot. Realizacji zadań publicznych,
3. z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2015, poz. 163 ze zm.) – art. 19 pkt 1 i 21 pkt 1 – konsultacje z gminami z danego obszaru powiatu i powiatami z obszaru województwa w zakresie opracowywania i realizacji strategii rozwiązywania problemów społecznych,
4. z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2015, poz. 149 ze zm.) – art. 21 – polityka rynku pracy oparta na zasadzie dialogu i współpracy z partnerami społecznymi,
5. z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. 2014, poz. 1649 ze zm.) – art. 19a – konsultacje projektów programów z jednostkami samorządu terytorialnego, partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz z Komisją Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego,
6. z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko – dział III – konsultacje ze społeczeństwem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych zgody na realizację przedsięwzięcia.

Obywatele nie tylko uczestniczą w życiu publicznym w ramach konsultacji lecz także mogą proponować zmiany w obowiązującym stanie prawnym poprzez inicjatywę ustawodawczą.

Inicjatywa ustawodawcza, zgodnie z art. 118 konstytucji przysługuje grupie 100 tysięcy obywateli mających prawo wybierania do Sejmu, natomiast tryb postępowania w sprawie wykonywania inicjatywy ustawodawczej przez obywateli określa ustawa z 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (Dz.U. 1999 nr 62, poz. 688 ze zm.). Inicjatywa ustawodawcza nie może dotyczyć:

1. projektu ustawy budżetowej oraz ustaw bezpośrednio wyznaczających sytuację finansów publicznych – inicjatywę posiada wyłącznie Rada Ministrów (art. 221 Konstytucji),
2. projektu ustawy o zmianie Konstytucji – inicjatywa przysługuje grupie obejmującej co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi oraz prezydentowi (art. 235 ust. 1 Konstytucji).